หนังสือ Anthropocene: บทวิพากษ์มนุษย์และวิกฤตสิ่งแวดล้อมในยุคสมัยแห่งทุน บรรณาธิการโดย เก่งกิจ กิติเรียงลาภ

เข้าเล่มปกอ่อนจำนวน 372 หน้า

ในปี ค.ศ. 2000 พอล ครุตเซน (Paul J. Crutzen) กับยูจีน สตอร์เมอร์ (Eugene F. Stoermer) เสนอศัพท์ใหม่ขึ้นมาในวงวิชาการ ตอนนั้นโลกกำลังพุ่งทะยานด้วยเทคโนโลยีและการบริโภค ขณะเดียวกันธรรมชาติเองก็ดูเหมือนจะปรับสมดุลไม่ทันการเปลี่ยนแปลงที่ก้าวกระโดดเช่นนี้ พวกเขาทั้งคู่จึงเขียนบทความชื่อ ‘The Anthropocene’ และเสนอศัพท์ Anthropocene ที่หมายถึงยุคสมัยที่กิจกรรมของมนุษย์ทำให้ระบบนิเวศเสียสมดุล และส่งผลกระทบย้อนกลับมาสู่การดำรงชีพของมนุษย์อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ เพื่อชวนให้มนุษย์ตระหนักถึงยุคสมัยที่การบริโภคล้นเกินทำให้โลกเสียสมดุลเช่นนี้

แม้ Anthropocene หรือมนุษยสมัย จะเป็นศัพท์ที่ถูกพูดถึงอย่างกว้างขวางในช่วง 20 ปีที่ผ่านมา แต่ก็ยังมีข้อถกเถียงอยู่มากมาย เช่น มนุษยสมัยคืออะไร มนุษยสมัยเกิดขึ้นเมื่อไหร่แน่ เราจะนับจากเส้นประวัติศาสตร์ตรงไหน และวิชาสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์จะมีทิศทางแนวโน้มอย่างไรในมนุษยสมัย

หนังสือ Anthropocene ที่จัดพิมพ์โดยศูนย์มานุษวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) พยายามจะตอบคำถามนี้ โดยนักวิชาการ 7 คนที่เลือกหยิบจิกซอว์คนละชิ้น มาปะติดปะต่อเพื่อให้เห็นภาพองค์รวมแห่งมนุษยสมัย แม้ไม่ได้ตอบคำถามได้ชัดเจนทั้งหมด แต่ก็ช่วยให้เราเข้าใจภาพมากขึ้น

สิ่งที่น่าสนใจคือนี่เป็นบทความจาก 7 นักวิชาการที่มาจากหลากหลายสาขา ตั้งแต่นักมานุษยวิทยา นักประวัติศาสตร์ นักโบราณคดี นักภูมิศาสตร์ นักวรรณคดีวิจารณ์ นักทฤษฎีการเมือง และผู้สนใจทฤษฎีมาร์กซิสต์ ที่หยิบบริบทสิ่งแวดล้อมและสภาพสังคมไทยมาช่วยอธิบายด้วย ทำให้การอ่านหนังสือเล่มนี้นอกจากจะทำให้เข้าใจภาพรวมใหญ่ของโลกแล้ว ยังทำให้เข้าใจภาพสังคมที่เรากำลังอาศัยอยู่ ผ่านแว่นตาที่หลากหลาย ช่วยให้เกิดการตั้งคำถามใหม่ๆ ต่อประเด็นเดียวกันได้อย่างแหลมคม

เก่งกิจ กิติเรียงลาภ เขียนไว้ในบทบรรณาธิการว่า หนังสือเล่มนี้มีจุดมุ่งหมาย 2 ประการ คือ หนึ่ง แนะนำเบื้องต้นเกี่ยวกับ ‘มนุษยสมัย’ ในฐานะที่เป็นมโนทัศน์ใหม่ๆ ในปัจจุบัน และสอง ชี้ให้เห็นข้อถกเถียงทางทฤษฎีและการนำมโนทัศน์นี้ไปใช้ในประเด็นต่างๆ ในทางสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์

โดยหนังสือแบ่งออกเป็นสามส่วน และประกอบด้วยบทความจำนวน 7 บท

(1) อดีต ในฐานะที่เป็นรากฐานของการทำความเข้าใจปัญหาว่าด้วยมนุษยสมัย โดยเฉพาะในแง่ของการแบ่งยุคสมัยและวิวาทะว่าด้วยมโนทัศน์มนุษยสมัย
- Anthropocene: สมัยมนุษย์ผันผวนโลก โดย ตรงใจ หุตางกูร
- ยุคสมัยแห่งทุน : ข้อถกเถียงว่าด้วยมนุษยสมัยในโลกวิชาการมาร์กซิสต์ โดย เก่งกิจ กิติเรียงลาภ

(2) ปัจจุบัน ซึ่งประกอบด้วยการอภิปรายประเด็นที่เกี่ยวพันกับการทำความเข้าใจมนุษยสมัยในประเด็นใหญ่ๆ สามประเด็น คือ ภูมิอากาศ การอนุรักษ์ธรรมชาติ และการจัดการป่าไม้
- ว่าด้วยชีวิตทางสังคม ชีวิตทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี และชีวิตทางการเมืองของ “การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ” ในมนุษยสมัย โดย ชยา วรรธนะภูติ
- การอนุรักษ์ธรรมชาติในสมัยของทุน : สังเขปประวัติศาสตร์และชาติพันธุ์วรรณนาของ “พื้นที่คุ้มครอง” โดย ณภัค เสรีรักษ์
- ผู้กระทำการ อำนาจ และความเป็นประวัติศาสตร์ในมนุษยสมัย : กรณีศึกษาเรื่องป่าไม้ในสมัยพัฒนาการ (พ.ศ. 2502-2516) โดย ชนกพร ชูติกมลธรรม

(3) อนาคต ซึ่งเป็นส่วนที่จะชี้ให้เห็นถึงความเป็นไปได้หรือจินตนาการถึงทางออกจากวิกฤตของมนุษยสมัยผ่านการพิจารณาประเด็นว่าด้วยความยุติธรรมและประชาธิปไตย
- ความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อมในวรรณกรรมอีสานของพีระ สุธรรม โดย ชัยยนต์ ทองสุขแก้ง
- ก้าวข้าม “ธรรมชาติ VS อารยธรรม”: ประชาธิปไตยทางเลือกที่สามในฐานะศิลปะเพื่อการดำรงชีวิต โดย ชญาน์ทัต ศุภชลาศัย

หนังสือเล่มนี้พาเราท่องตั้งแต่เริ่มกำเนิดโลกในช่วงบรมยุคเฮเดียนในวันที่โลกยังไร้สิ่งมีชีวิต มาจนถึงวันที่เราตั้งคำถามต่อความเป็นไปได้ใหม่ๆ ของคำว่าประชาธิปไตย